Kardeş Azerbaycan’ın milli bayramında, törenlere katılmak üzere giden askeri zevat, Gence den havalanıp, ülkemize dönmekte olan kargo uç...
Kardeş Azerbaycan’ın milli bayramında, törenlere
katılmak üzere giden askeri zevat, Gence den havalanıp, ülkemize dönmekte olan
kargo uçağının düşmesi, yirmi şehit verilmesi, bütün Turan coğrafyasında, büyük
bir üzüntüye sebep olmuştur. Şehitlere rahmet diliyor, milletimizin başı sağ
olmasını diliyorum. Bu hüzünlü atmosferde dikkatleri Rusya-İran ittifakı ve
daha sonra da, Güney Kafkasya’daki siyasi dinamiklere çekmek isterim.
Rusya ve İran, 17 Ocak 2025’te “Kapsamlı Stratejik
Ortaklık” anlaşması imzaladılar. Bu işbirliği çok yönlü: enerji (nükleer,
petrol-gaz), ulaştırma (Rasht–Astara demiryolu), lojistik ve ticaret
koridorları gibi. Ama bu bir “askeri ittifak” (karşılıklı savunma garantisi)
şeklinde kurulmuş bir yapı değil. Ortak zemini, Batı / ABD yaptırımlarına karşı
direnme, alternatif ekonomik modeller ve bölgesel etki alanlarını genişletme
arzusu olarak özetlenebilir.
Neden önemli? İran, yaptırımlarla karşı karşıya; Rusya
da Ukrayna savaşı ve Batı baskısıyla yeni arayış içinde. Bu durum onları
birbirine yakınlaştırdı.
Ulaşım ve enerji hatlarının (uluslararası Kuzey–Güney
Koridoru) geliştirilmesi hem Rusya için hem İran için stratejik fırsat olarak
görülüyor. (Gulf İnternational Forum)
Bu ortaklık, geleneksel Batı hegemonyasındaki küresel
ekonomik ve güvenlik mimarisine alternatif olma potansiyeli taşıyor. (OilPrice.com)
Bu ortaklığın zorlukları ve çelişkileri vardır;
İki ülkenin çıkarlarının tam örtüşmediği durumlar var.
Örneğin İran, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki “Zengezur Koridoru” gibi
projelerde rahatsızlık duyuyor; Rusya ise bu tür projeleri destekliyor gibi
görünüyor. (Gulf International Forum)
Ortaklık ciddi şekilde olgunlaşmış olsa da, “her
durumda birbirini savunma” garantisi gibi askeri nitelikte bir bağ bulunmuyor.
İran da bu konuda sınırlı taahhütlerde bulundu. (Reddit) Türkiye’nin bu
ittifakta konumu nedir?
Türkiye, İran ve Rusya ile karmaşık bir dış politika
yürütüyor: Zaman zaman işbirliği, zaman zaman rekabet halinde. Örneğin Suriye
krizinde her üç ülke farklı sahalarda yer aldı. (Tehran Times, Warsav Institü)
Türkiye’nin dışişleri bakanı Hakan Fidan, “Türkiye’nin
Rusya ve İran ile işbirliği, en zor dönemlerde bile sürdü” şeklinde ifadeler
kullandı. (İzvestia)
Meseleyi, Rusya-Türkiye-İran üçlüsü bağlamında
düşünüldüğünde;
Türkiye, Rusya ve İran’ın birlikte hareket ettiği
bölgelerde (örneğin Suriye’de Astana Formatı çerçevesinde) ortak açıklamalar
yaptı: üçü de Suriye’nin egemenliğini, birliğini ve toprak bütünlüğünü
vurguladı. (Tehran Times)
Öte yandan Türkiye’nin bazı hamleleri (örneğin
Suriye’deki Kürt gruplara yönelik tutumu) İran tarafından tepkiyle karşılandı. (Warsav
Instüti)
Ayrıca Türkiye’nin Batı ile ilişkileri de önemli;
Türkiye hem NATO üyesi hem bölgesel aktör olarak Batı’yla bağlarını koruyor. Bu
nedenle Rusya-İran eksenine tam olarak kayda değer bir “yan yan” konumu almak
istemiyor gibi. (EADaily)
Türkiye için ne anlama geliyor?
Fırsatlar: Türkiye, Rusya-İran ortaklığının sunduğu
enerji, lojistik ve ulaştırma koridorlarından faydalanabilir. Ayrıca bu eksende
esnek davranarak bölgedeki etkinliğini sürdürebilir.
Riskler: Rusya-İran ikilisi ile Türkiye arasında çıkar
çatışmaları oluşabilir — özellikle Güney Kafkasya, İran’ın etki alanı,
Türkiye’nin Azerbaycan bağları gibi alanlarda. Türkiye, bu gibi durumlarda
baskı altında kalabilir.
Denge politikası: Türkiye, “her şey ya hep ya hiç
değil” yaklaşımını benimsediğini ifade ediyor — yani tamamen bir blokla değil,
dinamik ve çok yönlü bir dış politika izleyeceğini söylüyor. (İzvestia)
Görünen o ki; Rusya-İran ortaklığı önemli bir
jeopolitik unsur olarak öne çıkıyor; fakat bu, bloklaşmış ve her alanda uyumlu
bir ittifak anlamına gelmiyor. Türkiye ise bu ortaklıkta aktif ve dikkatli bir
aktör; fırsatları değerlendirirken çıkarlarını korumaya çalışıyor, aynı zamanda
Batı bağlantılarını sürdürüyor. Bölgede dengeler hızlı değişebiliyor: Güney
Kafkasya, Orta Doğu ve enerji hatları gibi alanlarda işbirliği ve rekabet iç içe.
Nesim Yalvarıcı
YORUMLAR