8 Aralık 2024’te Beşar Esad rejimi devrilmiş; bu, Suriye tarihi açısından dönüm noktası kabul ediliyor. Esad sonrası dönemde, geçici ve ...
8 Aralık 2024’te Beşar Esad rejimi devrilmiş; bu,
Suriye tarihi açısından dönüm noktası kabul ediliyor. Esad sonrası dönemde,
geçici ve geçiş hükümetleri kuruldu; anayasal değişiklik süreci başlatıldı.
13 Mart 2025’te yürürlüğe giren Geçici Anayasa beş yıllık
geçiş dönemi için temel hukuk çerçevesini belirliyor.
Geçiş Hükûmeti: 29 Mart 2025’te Ahmed al-Sharaa başkanlığında yeni
“transitional government” (geçiş hükümeti) kuruldu.
Bu hükümet reform sözü veriyor: farklı etnik ve
mezhepsel topluluklardan temsil, yerleşik silahlı grupların/örgütlerin devlet
yapılarıyla bütünleşme (entegrasyonu) gibi.
Suriye Demokratik Güçleri (SDP, Kürt liderliğindeki
yapı) ile geçiş hükümeti arasında, SDP’nin devlet kurumlarına bütünleşme (entegrasyonu)
konusunda anlaşmalar yapıldı.
Silahlı gruplar, eski rejim yanlısı güçler ve
mezhepsel gerilimler hâlâ çatışma ve şiddet unsuru. Özellikle batı ve kıyı
bölgeleri ile bazı etnik/mezhepsel karışık alanlarda kontrol ve güvenlik
istikrarı tam sağlanmış değil.
Mülteci ve Göçmen Geri Dönüşü: Türkiye başta olmak üzere komşu
ülkelerde yaşayan Suriyelilerin bir kısmı gönüllü dönüş için sınır kapılarında
yoğunluk oluşturuyor.
Kimlik ve Anayasa Tartışmaları: Etnik, mezhepsel, bölgesel
farklılıkların nasıl temsil edileceği; Kürtlerin statüsü; azınlık hakları; dini
özgürlükler vs. konular anayasa ve geçiş sürecinde önemli gündem maddeleri.
Türkiye ile Suriye arasında yeniden diplomatik ve
siyasi temaslar yoğunlaştı. Türkiye, Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması,
terör unsurlarının temizlenmesi ve Suriye’nin yeniden inşası gibi başlıklarla
sürece dâhil olmayı vurguluyor.
Ayrıca Lübnan, Irak, Ürdün gibi komşularla güvenlik ve
göç meseleleri üzerinden iş birlikleri ve çok taraflı görüşmeler sürüyor.
Güvenlik alanında: eski rejim yanlısı gruplar, yabancı
aktörler (örneğin bölgesel güçler) hâlâ bazı bölgelerde nüfuz sahibi olmaya
çalışıyor. Mevcut geçici anayasa ve hükümet yapılarının toplumsal meşruiyeti:
farklı toplulukların beklentileri yüksek; bazı grupların yeterince temsil
edilmediği yönünde eleştiriler var.
Ekonomik kriz: Savaş sonrası yıkım, altyapı
eksiklikleri, işsizlik ve temel hizmetlerdeki aksaklıklar ciddi; yeniden
yapılanma gerekliliği büyük.
Uluslararası yaptırımlar, dış yardım alma ve bölgesel
güvenlik dengeleri Suriye’nin yeniden inşasını ve istikrarını etkiliyor.
Kuzey ve Kuzeydoğu (Kürt nüfus ağırlıklı / SDF etkili
alanlar):Geçiş
hükümetiyle kısmi entegrasyon sağlansa da, yerel yönetimlerde özerklik
talepleri sürüyor. Yerel meclisler, eğitim ve dil politikaları açısından
merkezi otoriteyle uyum konusunda pazarlık halinde. Türkiye sınırına yakın
bölgelerde güvenlik kaygıları (PKK/PYD bağlantısı nedeniyle) Ankara’nın
müdahale alanı olmaya devam ediyor.
Batı ve Kıyı Bölgeleri (Lazkiye, Tartus gibi eski
rejim merkezleri):Rejim
yanlısı unsurların hâlâ güçlü olduğu yerler.
Geçiş hükümetine karşı en büyük muhalefet burada;
merkezi otoritenin kontrolünü sağlaması zor.
Güney (Dera, Süveyda):2011’de ayaklanmanın başladığı
bölgeler. Dûrzi ve Arap aşiretlerinin güçlü etkisi var; geçiş hükümetiyle
temkinli iş birliği içindeler. Uyuşturucu kaçakçılığı (özellikle Captagon)
önemli bir güvenlik ve ekonomik sorun.
Büyük Kentler (Halep, Şam):Ağır yıkımın izleri sürüyor. Yeniden
inşa süreci çok yavaş; halkın yaşam standartları düşük, işsizlik ve yoksulluk yaygın.
Hak İhlalleri: Keyfi tutuklamalar, zorla kaybetmeler, milis grupların
şiddeti hâlâ devam ediyor. Kadın ve çocuk hakları, mülteci dönüşlerinde
güvenlik garantileri tartışmalı.
Geçiş Anayasası’nda Haklar: Temel özgürlükler (ifade,
örgütlenme, din) kâğıt üzerinde güvence altına alındı. Ancak sahada uygulama
eksik: basın özgürlüğü sınırlı, muhalif seslere baskılar sürüyor.
Mülteciler: Gönüllü dönüşler başladı ama geri dönenler barınma,
güvenlik ve iş imkânı konusunda sıkıntı yaşıyor.Bazı raporlara göre dönenlerin
bir kısmı yeniden ayrılmak zorunda kalıyor.
Türkiye: Güvenlik (terör tehdidi), sınır güvenliği ve mülteci
geri dönüşleri üzerinden en etkin aktörlerden. Astana sürecinde ve ikili
görüşmelerde yeni hükümetle temas kuruyor.
Rusya: Esad sonrası etkisi zayıflasa da hâlâ bazı askeri
üslerde varlık gösteriyor.
Geçiş hükümetini temkinli destekliyor, ama çıkarlarını
koruma kaygısıyla hareket ediyor.
ABD: Özellikle SDF bölgelerinde etkiliydi; geçiş
hükümetiyle de ilişkileri sürüyor. Demokrasi ve insan hakları konusunda baskı
unsuru olmaya çalışıyor.
İran: Esad döneminde büyük nüfuz kazanmıştı. Şimdi geçiş
hükümeti tarafından sınırlanıyor ama milisler ve ekonomik ağlar üzerinden hâlâ
sahada.
BM ve AB: Yeniden inşa ve mülteci dönüşü için finansal yardım tartışmaları
yapılıyor. Ancak siyasi reformların ilerlemesine bağlanan şartlar nedeniyle
yardımlar sınırlı.
NESİM YALVARICI
YORUMLAR